Οδηγίες της Ε.Ε. για τα επίπεδα επαγγελματικών προσόντων

ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ

Κων/νος Αδριανουπολίτης

Εκπαιδευτικός-ερευνητής

Τα τυπικά επαγγελματικά επίπεδα έχουν καθοριστεί για όλη την Ευρώπη προκειμένου να μπορούν οι Ευρωπαίοι πολίτες να μετακινούνται για εργασία από ένα κράτος σε ένα άλλο. Η θεσμοθέτηση των επιπέδων έγινε αρχικά το 1985 με την απόφαση 85/368/ΕΟΚ και στη συνέχεια με δύο άλλες οδηγίες την 89/48/ΕΟΚ το 1988 και την  92/51/ΕΟΚ το 1992.

Με βάση τις προαναφερθείσες οδηγίες τα τυπικά επαγγελματικά επίπεδα καθορίστηκαν ως εξής:

Επίπεδο 1.Το επίπεδο αυτό αντιστοιχεί με βεβαίωση επαγγελματικής επάρκειας και βεβαιώνει επαγγελματική ικανότητα, σε περιορισμένη κλίμακα, ενός επαγγέλματος η οποία έχει αποκτηθεί από εργασιακή εμπειρία ή από παρακολούθηση σύντομης εκπαίδευσης (μετά την υποχρεωτική) ή κατάρτισης η οποία δεν εντάσσεται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

(Σημείωση: Το επίπεδο αυτό παρέχεται στη χώρα μας από τα μεταγυμνασιακά ΙΕΚ και θεσμοθετήθηκε με το Ν. 2009/1992).

Επίπεδο 2. Αποτελεί πλήρη τίτλο επαγγελματικής εκπαίδευσης (μετά την υποχρεωτική) για την άσκηση σαφώς καθορισμένης επαγγελματικής δραστηριότητας με την ικανότητα χρησιμοποίησης των σχετικών οργάνων και τεχνικών. Η δραστηριότητα αυτή αφορά κυρίως εργασία εκτέλεσης που μπορεί να είναι αυτόνομη μέσα στα όρια των σχετικών τεχνικών.

(Σημείωση:Το επίπεδο αυτό θεσμοθετήθηκε στη χώρα μας με το  Ν. 2009/1992 και το αποκτούσαν οι πτυχιούχοι των ΤΕΣ και οι πτυχιούχοι των ΤΕΕ Α΄ κύκλου. Με το Ν. 3475/2006 το επίπεδο αυτό δεν παρέχεται από καμία μορφή επαγγελματικής εκπαίδευσης διότι τα ΕΠΑΛ και οι ΕΠΑΣ χορηγούν το επίπεδο 3).

Επίπεδο 3. Αποτελεί πλήρη τίτλο επαγγελματικής εκπαίδευσης η οποία προϋποθέτει περισσότερες θεωρητικές γνώσεις από το επίπεδο 2. Η επαγγελματική αυτή δραστηριότητα αφορά κυρίως τεχνική εργασία που μπορεί να εκτελεστεί αυτόνομα ή και να συνεπάγεται ευθύνες πλαισίωσης και συντονισμού.

(Σημείωση:Το επίπεδο αυτό θεσμοθετήθηκε στη χώρα μας με το  Ν. 2009/1992 και το αποκτούν οι πτυχιούχοι του ΕΠΑΛ και παλαιότερα του ΤΕΕ Β΄ κύκλου, του ΤΕΛ και του τμήματος  ειδίκευσης των ΕΠΛ).

Επίπεδο 3+. Το επίπεδο αυτό αντιστοιχεί  με δίπλωμα επαγγελματικής κατάρτισης που πιστοποιεί ότι ολοκληρώθηκε επιτυχώς πρόγραμμα μεταδευτεροβάθμιας επαγγελματικής κατάρτισης διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους η οποία δεν εντάσσεται στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα.

(Σημείωση:Το επίπεδο αυτό θεσμοθετήθηκε στη χώρα μας με το  Ν. 2009/1992 και το αποκτούν οι κάτοχοι διπλώματος ΙΕΚ με κατάρτιση δύο ετών για τους απόφοιτους δευτεροβάθμιας γενικής εκπαίδευσης και δύο ετών για τους απόφοιτους της δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης).

Επίπεδο 4. Αντιστοιχεί σε τίτλο που βεβαιώνει ολοκλήρωση εκπαίδευσης μεταδευτεροβάθμιου επιπέδου σε πανεπιστήμιο ή σε ίδρυμα ανώτερης εκπαίδευσης διάρκειας τουλάχιστον 3 ετών και όχι άνω των 4 ετών.

(Σημείωση: Στο επίπεδο αυτό κατάσσονταν τα ΤΕΙ πριν την μετεξέλιξή τους σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα).

Επίπεδο 5. Αντιστοιχεί σε τίτλο που βεβαιώνει ολοκλήρωση εκπαίδευσης μεταδευτεροβάθμιου επιπέδου σε πανεπιστήμιο ή σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα διάρκειας τουλάχιστον 4 ετών.

Με την έκδοση της οδηγίας 36/2005/ΕΟΚ επήλθαν σημαντικές τροποποιήσεις στην οδηγία 52/91/ΕΟΚ στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια αφού κάνουμε μια αναφορά στην οδηγία 89/48/ΕΟΚ και την εμπλοκή με τα κολλέγια η οποία έχει εξελιχθεί σε θρίλερ και ταλαιπωρεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

ΚΟΛΛΕΓΙΑ

Με βάση τις κοινοτικές οδηγίες και τις δημοσιεύσεις του ελληνικού τύπου το ιστορικό της υπόθεσης των κολλεγίων έχει διαμορφωθεί ως εξής:

Σύμφωνα με την  οδηγία 89/48/ΕΟΚ, που εκδόθηκε την 21/12/1988, θεσμοθετήθηκε ένα σύστημα  αναγνώρισης των διπλωμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που πιστοποιούν επαγγελματική εκπαίδευση ελάχιστης διάρκειας τριών ετών.

Με την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων και υπηρεσιών, μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε., που ισχύει από 1/1/1993 η ισοτιμία των διπλωμάτων απέκτησε  βαρύνουσα σημασία.

Η αναφερόμενη οδηγία εφαρμόστηκε από όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., πλην της Ελλάδας, η οποία ύστερα από προσφυγή της Κομισιόν, καταδικάστηκε το 1997 σε καταβολή προστίμου περίπου 15 Δις δρχ.

Η Ελλάδα ενσωμάτωσε ,τελικά, την οδηγία με την έκδοση του ΠΔ 165/2000 το οποίο τροποποιήθηκε με το ΠΔ 373/2001. Η ενσωμάτωση όμως έγινε πλημμελώς, και η Ε.Ε. είχε καλέσει την ελληνική κυβέρνηση από 5/7/2005 να συμμορφωθεί με την κοινοτική οδηγία.

Στις 29/11/2005 η Αθήνα γνωστοποίησε στην Επιτροπή ότι έχει έτοιμο το σχετικό σχέδιο προεδρικού διατάγματος και ότι το προωθούσε προς υπογραφή. Επειδή η ενσωμάτωση της οδηγίας καθυστερούσε η Κομισιόν προσέφυγε στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ). Λίγο πριν την έκδοση της δικαστικής απόφασης ψηφίστηκε ο Ν. 3696 περί κολλεγίων ο οποίος ισχύει από  25/8/2008. Ο νόμος αυτός (γνωστός και ως νόμος Στυλιανίδη) αποδείχθηκε ότι δεν ήταν σύμφωνος με την κοινοτική οδηγία και με απόφαση του ΔΕΚ η Ελλάδα καταδικάζεται στις 23/10/2008, επειδή δεν αναγνωρίζει τα διπλώματα που χορηγούνται ύστερα από σπουδές που πραγματοποιούνται σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα εγκατεστημένα στο ελληνικό έδαφος και τα οποία έχουν υπογράψει «συμφωνίες δικαιόχρησης-franchising» με ξένα πανεπιστήμια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει υποστηρίξει στο ΔΕΚ ότι δεν έχει καμία υποχρέωση να αναγνωρίσει δίπλωμα που έχει χορηγηθεί από άλλο κράτος - μέλος όταν με αυτό το πτυχίο πιστοποιούνται σπουδές που έχουν πραγματοποιηθεί στο έδαφός της και τις οποίες η ίδια δεν αναγνωρίζει ως σπουδές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης είχε επισημάνει ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση, σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 16) παρέχεται αποκλειστικά από δημόσια ιδρύματα.

Σύμφωνα, όμως, με την απόφαση του ΔΕΚ, το επίπεδο του διπλώματος κρίνεται κατά το δίκαιο του κράτους - μέλους χορηγήσεώς του.

Μετά την απόφαση αυτή εκδίδεται και δεύτερη καταδικαστική (4/12/2008) με την οποία το ΔΕΚ έκρινε ότι η Ελλάδα έχει την υποχρέωση να αναγνωρίσει τα πτυχία των κολλεγίων ακόμα και αν δεν αναγνώριζε τα κολέγια ως εκπαιδευτικά ιδρύματα, σύμφωνα με το νόμο Στυλιανίδη.

Στην ίδια απόφαση διευκρινίζεται ότι τα κολλέγια δεν εντάσσονται στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά στο εκπαιδευτικό σύστημα του κράτους από το οποίο προέρχεται το συνεργαζόμενο πανεπιστήμιο, το οποίο είναι και το μόνο αρμόδιο να διασφαλίζει την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Επίσης διευκρινίζεται ότι το άρθρο 16 του Συντάγματος δεν αφορά την περίπτωση των κολεγίων εφόσον αυτά δεν εντάσσονται στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Επιπλέον, η απόφαση προχωρά και σε ερμηνεία του ελληνικού Συντάγματος καταλήγοντας ότι, παρά το άρθρο 16, υπάρχει δυνατότητα λειτουργίας μη κρατικών πανεπιστημίων. «Στην Ελληνική Δημοκρατία η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται, σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματός της, αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Επικρατείας, από τη διάταξη αυτή δεν συνάγεται εν τούτοις ότι επιβάλλεται η παροχή της παιδείας αποκλειστικώς από το κράτος. Το Σύνταγμα δεν κατοχυρώνει μεν ατομικό δικαίωμα των ιδιωτών να ιδρύουν επαγγελματικά εκπαιδευτήρια, αλλά ούτε τους απαγορεύει την ίδρυση τέτοιων εκπαιδευτηρίων», αναφέρει χαρακτηριστικά η απόφαση.

Σε ότι αφορά το νόμο Στυλιανίδη, η λειτουργία των κολλεγίων στηρίζεται σε αυτόν αλλά η υπουργός κ. Διαμαντοπούλου τον χαρακτήρισε «αντιευρωπαϊκό» και ως εκ τούτου θα πρέπει να αλλαχθεί.

H όλη υπόθεση με την οδηγία 89/48/ΕΟΚ βρίσκεται σε εκκρεμότητα και μέχρι σήμερα κανένας τίτλος που εκδόθηκε από μητρικά πανεπιστήμια των κολλεγίων δεν έχει ισοτιμηθεί επαγγελματικά με αντίστοιχους ελληνικούς.

Η υπόθεση της ισοτιμίας των τίτλων των κολλεγίων απασχόλησε και την ελληνική δικαιοσύνη μετά από προσφυγή ενός κολλεγίου στο Διοικητικό πρωτοδικείο Αθηνών και η απόφαση ήταν καταδικαστική για το ελληνικό δημόσιο διότι αναγνωρίστηκε επαγγελματική, ακαδημαϊκή ισοτιμία και καταβολή 20.000 € για ηθική βλάβη.

Κατά της απόφασης αυτής το δημόσιο άσκησε έφεση και με την απόφαση του διοικητικού εφετείου το δημόσιο καταδικάστηκε σε καταβολή 50.00€ για ηθική βλάβη ενώ η επαγγελματική και ακαδημαϊκή ισοτιμία παρέμεινε  σε ισχύ.

ΟΔΗΓΙΑ 36/2005/ΕΟΚ

Η οδηγία αυτή εκδόθηκε στις 7/11/2005 προς τα κράτη-μέλη της τα οποία ήταν υποχρεωμένα να την ενσωματώσουν στο εθνικό τους δίκαιο μέχρι 20/10/2007.

 Όλα τα κράτη την ενσωμάτωσαν, στην προαναφερθείσα ημερομηνία, πλην της  Ελλάδας η οποία μέχρι 31/12/2009 δεν το είχε κάνει. Η χώρα μας υπό την απειλή προστίμου από την Ε.Ε. αναγκάστηκε να εκδώσει Π.Δ. το οποίο βρίσκεται σε φάση δημοσίευσης.

Η οδηγία 36/2005 άλλαξε την προηγούμενη οδηγία 92/51/ΕΟΚ καθιερώνοντας διαφορετικά επαγγελματικά επίπεδα.

Τα επίπεδα ορίζονται ως Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, και Ε΄.

Επίπεδο Α΄. Αντιστοιχεί σε βεβαίωση επάρκειας που χορηγείται από αρμόδια αρχή του κράτους μέλους καταγωγής, η οποία έχει οριστεί σύμφωνα με τις νομοθετικές, κανονιστικές ή διοικητικές διατάξεις του εν λόγω κράτους, βάσει:

1) είτε εκπαίδευσης που δεν αποτελεί μέρος πιστοποιητικού ή διπλώματος κατά την έννοια των επιπέδων Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄, ή ειδικής εξέτασης χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση ή της άσκησης του επαγγέλματος σε ένα κράτος μέλος με πλήρη απασχόληση επί τρία συναπτά έτη ή επί ισοδύναμο χρονικό διάστημα με μειωμένο ωράριο, κατά την τελευταία δεκαετία.

2) είτε γενικής πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που πιστοποιεί ότι ο κάτοχός της έχει αποκτήσει γενικές γνώσεις.

(Σημείωση: Το στοιχείο 2) δεν υπήρχε στην προηγούμενη οδηγία 92/51)

Επίπεδο Β΄. Αντιστοιχεί με πιστοποιητικό που βεβαιώνει επιτυχή ολοκλήρωση κύκλου σπουδών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης:

1. είτε γενικής εκπαίδευσης, συμπληρωμένου με κύκλο σπουδών ή επαγγελματικής εκπαίδευσης άλλον από εκείνους που αναφέρεται στο επίπεδο Γ΄ ή και με την επιπλέον  αυτού του κύκλου σπουδών απαιτούμενη πρακτική άσκηση ή άσκηση του επαγγέλματος.

2. είτε τεχνικής ή επαγγελματικής εκπαίδευσης, συμπληρωμένου ενδεχομένως με κύκλο σπουδών ή επαγγελματικής εκπαίδευσης από εκείνους που αναφέρονται στο επίπεδο Α΄ ή και με την επιπλέον αυτού του κύκλου σπουδών απαιτούμενη πρακτική άσκηση ή άσκηση του επαγγέλματος.

(Σημείωση: Στο επίπεδο αυτό έχουν ενσωματωθεί τα επίπεδα 2 και 3 της οδηγίας 92/51/ΕΟΚ)

Επίπεδο Γ΄. Αντιστοιχεί σε Δίπλωμα που πιστοποιεί ότι ολοκληρώθηκε επιτυχώς:

1. είτε εκπαίδευση μεταδευτεροβάθμιου επιπέδου, εκτός από την αναφερόμενη στα επίπεδα Δ΄ και Ε΄, διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους ή ισοδύναμης διάρκειας υπό καθεστώς μερικής παρακολούθησης, προϋπόθεση πρόσβασης στην οποία αποτελεί κατά κανόνα, μεταξύ άλλων, η ολοκλήρωση του κύκλου δευτεροβάθμιων σπουδών που απαιτείται για την πρόσβαση στην ανώτατη ή ανώτερη εκπαίδευση ή την ολοκλήρωση ισοδύναμης σχολικής εκπαίδευσης σε δεύτερο δευτεροβάθμιο επίπεδο καθώς και την ενδεχομένως επιπλέον αυτού του κύκλου μεταδευτεροβάθμιων σπουδών επαγγελματική κατάρτιση,

2. είτε………………..

(Σημείωση: Το επίπεδο αυτό παρέχεται στη χώρα μας από τα ΙΕΚ διότι δεν λειτουργεί Μεταδευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ISCED 4). Εάν λειτουργήσει Μεταδευτεροβάθμια Εκπαίδευση διάρκειας ενός έτους, πρόσβαση στην οποία θα μπορούν να έχουν οι πτυχιούχοι ΕΠΑΛ-ΕΠΑΣ καθώς και εξομοιούμενοι παλαιοί πτυχιούχοι, τότε θα τους παρέχεται το επίπεδο Γ΄. Εάν ιδρυθεί Μεταλυκειακό έτος ειδίκευσης, όπως π.χ. το έτος ειδίκευσης του ΕΠΛ, «ενταγμένο» στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, δεν θα μπορεί να παρέχει το επίπεδο Γ΄ διότι θα ανήκει στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση η οποία σύμφωνα με την παρούσα οδηγία μπορεί να παρέχει μέχρι Πιστοποιητικό Επιπέδου Β΄)

Επίπεδο Δ΄. Αντιστοιχεί σε Δίπλωμα που βεβαιώνει επιτυχή ολοκλήρωση της εκπαίδευσης μεταδευτεροβάθμιου επιπέδου, διάρκειας τουλάχιστον τριών και όχι άνω των τεσσάρων ετών ή ισοδύναμης διάρκειας υπό καθεστώς μερικής παρακολούθησης, σε πανεπιστήμιο ή ίδρυμα ανώτερης εκπαίδευσης ή άλλο ίδρυμα του αυτού εκπαιδευτικού επιπέδου, καθώς και την ενδεχομένως απαιτούμενη επιπλέον αυτού του κύκλου μεταδευτεροβάθμιων σπουδών επαγγελματική κατάρτιση.

Επίπεδο Ε΄. Αντιστοιχεί σε Δίπλωμα που πιστοποιεί ότι ο κάτοχος ολοκλήρωσε επιτυχώς κύκλο μεταδευτεροβάθμιων σπουδών ελάχιστης διάρκειας τεσσάρων ετών ή αντίστοιχης διάρκειας υπό καθεστώς μερικής παρακολούθησης, σε πανεπιστήμιο ή ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα ή σε άλλο ίδρυμα ανάλογου επιπέδου, καθώς και, ενδεχομένως, την επαγγελματική κατάρτιση που μπορεί να απαιτείται συμπληρωματικά προς τον εν λόγω κύκλο μεταδευτεροβάθμιων σπουδών.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ

Τα διάφορα εκπαιδευτικά επίπεδα έχουν τυποποιηθεί διεθνώς προκειμένου να είναι διακριτή η αντιστοιχία εκπαιδευτικών τίτλων, η εκπόνηση στατιστικών για την εκπαίδευση κλπ. Η τρέχουσα εκδοχή (ISCED 1997) διακρίνει 7 εκπαιδευτικές βαθμίδες όπως αναφέρονται στην έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Eurydice, Eurostat, Key data on education in Europe 2002.

ISCED 0: Προσχολική αγωγή.

Ως προσχολική αγωγή ορίζεται το αρχικό στάδιο διδασκαλίας. Έχει ως έδρα το σχολείο η το εκπαιδευτικό κέντρο και έχει σχεδιαστεί για παιδιά ηλικίας 3 ετών τουλάχιστον.

ISCED 1: Πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Η έναρξη αυτής της βαθμίδας τοποθετείται μεταξύ 4 και 7 ετών, είναι υποχρεωτική σε όλες τις χώρες και γενικά διαρκεί από 5 έως 6 έτη.

ISCED 2: Κατώτερη βαθμίδα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Συνεχίζει τα βασικά προγράμματα της πρωτοβάθμιας βαθμίδας παρά το γεγονός ότι η διδασκαλία είναι τυπικά περισσότερο εστιασμένη στα σχολικά μαθήματα. Συνήθως το τέλος αυτής της βαθμίδας συμπίπτει με το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

ISCED 3: Ανώτερη βαθμίδα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Η βαθμίδα αυτή αρχίζει στο τέλος της υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Η ηλικία εισαγωγής είναι τυπικά τα 15 ή 16 έτη. Συνήθως χρειάζονται τίτλοι εισαγωγής (τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης) και άλλες ελάχιστες προϋποθέσεις εισαγωγής.

Η διδασκαλία είναι συνήθως περισσότερο προσανατολισμένη προς τα μαθήματα από ότι στο επίπεδο ISCED 2.

ISCED 4: Μεταδευτεροβάθμια μη τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Τα προγράμματα αυτά περνούν επάνω από τα όρια που χωρίζουν την Ανώτερη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Έχουν ως στόχο τη διεύρυνση των γνώσεων των αποφοίτων του επιπέδου ISCED 3. Τυπικά παραδείγματα είναι τα προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για να προετοιμαστούν οι φοιτητές για μελέτες σε επίπεδο 5 ή προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για τη προετοιμασία των φοιτητών για άμεση είσοδό τους στην αγορά εργασίας.

Σημείωση: Η μεταδευτεροβάθμια μη Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, όπως βλέπουμε, δεν αποτελεί ιδιαίτερη εκπαιδευτική βαθμίδα αλλά ένα επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 4), στο οποίο εφαρμόζονται συγκεκριμένα προγράμματα.

ISCED 5: Τριτοβάθμια εκπαίδευση (πρώτο στάδιο).

Η εισαγωγή σε αυτά τα προγράμματα απαιτεί συνήθως επιτυχή ολοκλήρωση του επιπέδου ISCED 3 ή 4. Η βαθμίδα αυτή περιλαμβάνει προγράμματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με ακαδημαϊκό προσανατολισμό (τύπος Α) τα οποία έχουν σε μεγάλο βαθμό θεωρητική βάση και προγράμματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με επαγγελματικό προσανατολισμό τα οποία είναι συνήθως μικρότερης διάρκειας από τα προγράμματα τύπου Α και είναι προσανατολισμένα προς την αγορά εργασίας.

ISCED 6: Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (δεύτερο στάδιο).

Το επίπεδο αυτό προορίζεται για τις σπουδές της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης που οδηγούν στην απόκτηση τίτλου προχωρημένης έρευνας (Διδακτορικό τίτλο ή Διατριβή).